تصور کنید کودکی با اشتیاق می‌خواهد داستان هیجان‌انگیزی را برایتان تعریف کند، اما در بیان کلمات دچار مکث و تکرار می‌شود. این تجربه‌ای است که بسیاری از والدین و کودکان در دوران رشد با آن مواجه می‌شوند؛ پدیده‌ای که به نام لکنت رشدی شناخته می‌شود.
در این مقاله از خانه لکنت می‌خواهیم به بررسی جامع این نوع لکنت، از تعریف و علائم آن گرفته تا راهکارهای کمک و حمایت از کودکان مبتلا به آن بپردازیم، تا بتوانیم درک بهتری از این مرحله طبیعی رشد گفتاری داشته باشیم.
لکنت رشدی چیست؟
لکنت رشدی، که گاهی به آن لکنت طبیعی یا ناروانی گفتار رشدی نیز گفته می‌شود، دوره‌ای از اختلال در روانی گفتار است که بسیاری از کودکان بین 3 تا 4 سالگی آن را تجربه می‌کنند. در این دوره، کودکان ممکن است در جریان صحبت کردن دچار مکث، تکرار صداها یا هجاها شوند.
این وضعیت معمولاً به دلیل رشد سریع زبان در سال‌های اولیه پیش‌دبستانی رخ می‌دهد، زیرا کودک در تلاش برای بیان ایده‌های پیچیده‌تر است. خوشبختانه، در بیشتر موارد، کودکان به طور طبیعی از این مرحله عبور می‌کنند و روان صحبت کردن را یاد می‌گیرند.
با این حال، مهم است که تفاوت میان لکنت رشدی و لکنتی که ممکن است ادامه پیدا کند، تشخیص داده شود.تقریباً 5% از کودکان در مقطعی از زندگی خود دچار لکنت می‌شوند. این نشان می‌دهد که لکنت یک اختلال گفتاری نسبتاً شایع در دوران کودکی است و بسیاری از خانواده‌ها ممکن است با این موضوع روبرو شوند.
درک این شیوع می‌تواند به افزایش آگاهی و کاهش انگ مرتبط با لکنت کمک کند.نسبت مرد به زن در کودکان مبتلا به لکنت رشدی 2 به 1 است؛ در بزرگسالان مبتلا به لکنت رشدی پایدار، این نسبت می‌تواند تا 5 به 1 افزایش یابد.
ویژگی‌های لکنت رشدی
کودکان مبتلا به ناروانی رشدی معمولاً الگوهای خاصی در گفتار خود نشان می‌دهند. این موارد شامل تکرار عبارات (“من دوست دارم، من دوست دارم، من دوست دارم…”)، استفاده از اصواتی مانند “اه” یا “اوم” در بین کلمات، و بازنگری جملات (“تو باید، ما باید برویم آنجا”) می‌شود.
همچنین، ممکن است کلمات چند سیلابی را به طور کامل تکرار کنند (“زرافه‌ها زرافه‌ها مورد علاقه من هستند”). نکته مهم این است که در این نوع ناروانی، معمولاً هیچ تنش یا تقلای فیزیکی در هنگام صحبت کردن دیده نمی‌شود و کودک واکنش منفی یا احساس ناامیدی نشان نمی‌دهد. این ویژگی‌ها نشان می‌دهند که احتمال تداوم لکنت در این کودکان کمتر است.
مطالعات نشان داده‌اند که 50% تا 80% از افرادی که لکنت دارند، تا زمان بلوغ و بدون نیاز به درمان حرفه‌ای، بهبود می‌یابند. این آمار امیدوارکننده است و نشان می‌دهد که بسیاری از موارد لکنت در کودکان، به ویژه لکنت رشدی، گذرا بوده و نیازی به مداخله طولانی‌مدت ندارند.
علل لکنت رشدی: رشد زبان
در سال‌های اولیه پیش‌دبستانی، کودکان با سرعت چشمگیری دایره لغات و ساختارهای زبانی پیچیده‌ای را فرا می‌گیرند. این جهش در توانایی‌های زبانی به آن‌ها امکان می‌دهد تا افکار و ایده‌های پیچیده‌تری را بیان کنند. با این حال، هماهنگ کردن این حجم وسیع از اطلاعات زبانی و تبدیل آن به گفتار روان، می‌تواند برای سیستم عصبی در حال تکامل آن‌ها چالش‌برانگیز باشد.
در واقع، کودک ممکن است در انتخاب کلمه مناسب یا ساختار دستوری صحیح دچار تردید شود، که این امر می‌تواند به بروز ناروانی‌هایی مانند تکرار یا مکث منجر گردد. این فرآیند تصمیم‌گیری سریع و پیچیده در حین صحبت کردن، می‌تواند یکی از دلایل اصلی لکنت رشدی باشد.
مطالعه‌ای در سال 2000 نشان داد که 70% موارد لکنت رشدی (DS) با ژنتیک مرتبط است. این یافته بر نقش مهم عوامل ارثی در بروز این اختلال گفتاری تاکید دارد. تحقیقات در زمینه ژنتیک لکنت به شناسایی ژن‌های خاصی منجر شده است که ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشند، هرچند که هنوز به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
تفاوت در پردازش عصبی، مانند فعالیت بیشتر نیمکره راست مغز در افراد مبتلا به لکنت، نیز می‌تواند در بروز این اختلال نقش داشته باشد. ناهنجاری‌های ساختاری در مناطق مغزی مرتبط با گفتار، مانند ناحیه بروکا و ورنیکه، نیز در افراد مبتلا به لکنت مشاهده شده است.
علاوه بر این، مطالعات نشان داده‌اند که سیستم دوپامین و سروتونین در مغز افراد مبتلا به لکنت ممکن است عملکرد متفاوتی داشته باشد.
تشخیص لکنت رشدی
تشخیص زودهنگام لکنت زبان، به ویژه در کودکان پیش دبستانی، اهمیت زیادی دارد. گفتاردرمانگران می‌توانند با استفاده از روش‌های مختلف، مانند ارزیابی شدت لکنت و بررسی سابقه خانوادگی، لکنت زبان را تشخیص دهند.
استفاده از چک‌لیست‌های ارزیابی خطر لکنت زبان نیز می‌تواند به والدین و مراقبین کمک کند تا در صورت مشاهده علائم نگران‌کننده، به متخصص مراجعه کنند. طبقه‌بندی شدت لکنت زبان به سه سطح طبیعی، خفیف و شدید، به تعیین روش‌های درمانی مناسب کمک می‌کند.
تغییرپذیری لکنت زبان
یکی از ویژگی‌های بارز لکنت زبان، تغییرپذیری آن است. شدت لکنت می‌تواند در موقعیت‌های مختلف، مانند صحبت کردن در جمع یا صحبت کردن با تلفن، متفاوت باشد.همچنین، لکنت ممکن است در طول زمان، به ویژه در کودکان پیش دبستانی، به طور خود به خودی بهبود یابد. علت دقیق این تغییرپذیری هنوز مشخص نیست،
اما ممکن است به عوامل مختلفی مانند رشد عصبی، تغییر در وضعیت روانی و عاطفی و تأثیر محیطی مربوط باشد.مهم است که والدین و مراقبین به یاد داشته باشند که تغییرپذیری لکنت طبیعی است و نباید به عنوان نشانه‌ای از عدم پیشرفت در نظر گرفته شود.
مراقبت از کودکان مبتلا به اختلال در گفتار رشدی
والدین و مراقبین نقش حیاتی در حمایت از کودکانی دارند که اختلال در گفتار رشدی را تجربه می‌کنند. اگرچه علت دقیق لکنت زبان مشخص نیست، اما ایجاد محیطی آرام و حمایتی می‌تواند به بهبود روان بودن گفتار کودک کمک کند.
والدین می‌توانند با کاهش سرعت گفتار خود، ایجاد مکث‌های کوتاه در صحبت کردن و حفظ تماس چشمی با کودک، الگوی گفتاری مناسبی را ارائه دهند.همچنین، مهم است که به کودک فرصت کافی برای صحبت کردن داده شود و از تصحیح مستقیم گفتار او خودداری شود.
ایجاد زمان‌های ویژه برای بازی و صحبت کردن با کودک، بدون هیچ‌گونه فشار یا عجله، می‌تواند به تقویت مهارت‌های گفتاری او کمک کند.
مراقبت از کودکان مبتلا به اختلال در گفتار رشدی و ارتباط با دیگران
والدین و مراقبین می‌توانند با آموزش نحوه برخورد مناسب با لکنت زبان به معلمان، خواهر و برادران و سایر افراد مهم در زندگی کودک، به او کمک کنند. توضیح دادن اینکه لکنت زبان یک اختلال گفتاری است و نیاز به صبر و درک دارد، می‌تواند از ایجاد احساس شرم یا خجالت در کودک جلوگیری کند.
همچنین، تشویق دیگران به عدم تصحیح مستقیم گفتار کودک و ارائه فرصت کافی برای صحبت کردن، می‌تواند به بهبود اعتماد به نفس او کمک کند. در محیط‌های گروهی، مانند کلاس درس، می‌توان از معلم خواست که به کودک فرصت دهد در موقعیت‌های کم فشارتر صحبت کند یا قبل از شروع فعالیت‌های گروهی، با کودک صحبت کند تا از اضطراب او کاسته شود.
راه های درمان لکنت رشدی
درمان قطعی برای لکنت رشدی وجود ندارد، زیرا بسیاری از کودکان به طور طبیعی با رشد و تکامل زبان از این مرحله عبور می‌کنند. با این حال، اگر نگران روانی گفتار فرزندتان هستید، به ویژه اگر علائم لکنت پایدار را نشان می‌دهد، مراجعه به یک متخصص آسیب‌شناس گفتار و زبان (Speech-Language Pathologist) اولین و مهم‌ترین قدم است.
این متخصصان با ارزیابی دقیق وضعیت کودک، می‌توانند تشخیص دهند که آیا ناروانی‌های گفتاری او در محدوده طبیعی رشد قرار دارد یا نیاز به مداخله تخصصی است.اگر مداخله زودهنگام توصیه شود، متخصص گفتار و زبان ممکن است راهکارهای درمانی خاصی را متناسب با نیازهای کودک ارائه دهد.
این راهکارها شامل آهسته و آرام صحبت کردن والدین و مراقبین به عنوان الگو، دادن زمان کافی به کودک برای فکر کردن و صحبت کردن بدون عجله، توجه کامل و عدم قطع کردن صحبت‌های کودک، کاهش تعداد سوالات و دستورات و استفاده از عبارات مثبت و تاییدی می‌شود.
ایجاد یک زمان اختصاصی روزانه برای بازی و صحبت کردن با کودک نیز می‌تواند بسیار مفید باشد. این اقدامات به کاهش فشار و اضطراب کودک هنگام صحبت کردن کمک کرده و به مرور زمان روانی گفتار او را بهبود می‌بخشد.
اگرچه هیچ داروی قطعی برای درمان لکنت زبان وجود ندارد، اما برخی داروها، مانند داروهای ضد روان‌پریشی و داروهای ضد افسردگی، می‌توانند به کاهش علائم لکنت زبان کمک کنند. این داروها معمولاً برای افرادی که لکنت زبان شدید یا اضطراب مرتبط با آن را تجربه می‌کنند، تجویز می‌شوند.
سخن پایانی
مهم است به یاد داشته باشیم که لکنت رشدی یک مرحله نسبتاً شایع در دوران کودکی است و در بسیاری از موارد، کودکان به طور طبیعی از آن عبور می‌کنند. درک ویژگی‌های این نوع لکنت و به کارگیری راهکارهای حمایتی مناسب می‌تواند نقش بسزایی در کاهش اضطراب کودک و تسهیل روانی گفتار او داشته باشد.
با آگاهی و همدلی بیشتر، می‌توانیم محیطی مساعد برای رشد و تکامل بی‌دغدغه کودکانمان فراهم کنیم.
