رشد گفتار یکی از مهم‌ترین جنبه‌های تکامل کودک است که نقش مهمی در برقراری ارتباط، یادگیری و رشد اجتماعی او دارد. والدین معمولاً با دقت به دنبال دانستن سن حرف زدن کودک پسر یا سن حرف زدن کودک دختر هستند تا مطمئن شوند فرزندشان در مسیر طبیعی رشد قرار دارد.
در این مطلب از خانه لکنت می‌خواهیم به بررسی دقیق روند حرف زدن کودک، تفاوت‌های طبیعی بین دختر و پسر، و نشانه‌هایی که باید جدی گرفته شوند بپردازیم تا راهنمایی کامل برای والدین فراهم شود.
کودک از چه سنی شروع به حرف زدن می‌کند؟
بیشتر کودکان اولین کلمات ساده خود را بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی بیان می‌کنند. این کلمات معمولاً شامل واژه‌هایی مانند «مامان»، «بابا» یا «آب» هستند. با این حال، باید توجه داشت که روند رشد گفتار در هر کودک متفاوت است و برخی زودتر یا دیرتر از این بازه شروع به صحبت می‌کنند.
تا زمانی که کودک سایر نشانه‌های رشدی مانند استفاده از ژست‌ها، برقراری ارتباط چشمی و تلاش برای تقلید صداها را نشان دهد، تأخیر در بیان واژگان لزوماً نگران‌کننده نیست.
سن حرف زدن کودک (مراحل رشد گفتاری)
رشد کلامی کودک از تولد با گریه آغاز می‌شود و به‌تدریج با تولید آواها، کلمات و جملات کامل می‌شود. معمولاً تا ۱۸ ماهگی اولین کلمات شکل می‌گیرند، اما این روند بسته به ویژگی‌های فردی هر کودک ممکن است زودتر یا دیرتر اتفاق بیفتد. در ادامه، مراحل رشد گفتار را از بدر تولد تا 36 ماهگی مرور می‌کنیم.
| سن کودک | ویژگی کلامی | نکته مهم |
|---|---|---|
| روز تولد تا ۲ ماهگی | گریه برای بیان نیازها | شروع ارتباط صوتی |
| ۲ تا ۳ ماهگی | آواهایی مثل “آ” و “او” | واکنش به صداهای اطراف |
| ۳ تا ۴ ماهگی | تکرار آواهای ساده (بَب، مَم) | شروع کنترل صوتی |
| ۵ تا ۶ ماهگی | تغییر تن صدا، جیغ زدن | تمرین برای گفتار واقعی |
| ۶ تا ۱۲ ماهگی | صداهای ترکیبی مانند "بابا" | استفاده از اشاره‌ها |
| ۱۲ تا ۱۴ ماهگی | بیان اولین کلمات واقعی | شروع گفتار هدفمند |
| ۱۵ تا ۱۸ ماهگی | افزایش واژگان ساده | پاسخ کلامی به پرسش‌ها | 19 تا 24 ماه | ترکیب ۲ کلمه ساده (مثل "آب بده") | حدود 50 کلمه، درک دستورات ساده |
| 25 تا 30 ماه | جمله‌های ساده ۳ کلمه‌ای | سوال‌پرسیدن ("اینا چیه؟")، تلفظ نادقیق |
| 31 تا 36 ماه | جمله‌های کامل‌تر، حدود 250–300 واژه | بیشتر حرف‌ها برای غریبه هم قابل فهم است |
روز تولد تا دوماهگی
در این دوره، گریه ابزار اصلی کودک برای بیان نیازهاست. نوزاد با گریه‌های مختلف، گرسنگی، ناراحتی یا خواب‌آلودگی را اعلام می‌کند. این مرحله، نقطه شروع رشد کلامی به‌شمار می‌رود.
۲ تا ۳ ماهگی
نوزاد در این سن شروع به تولید آواهای ابتدایی مثل “آ” یا “او” می‌کند و با دقت به صدای والدین گوش می‌دهد. همچنین واکنش او به صداهای محیطی بیشتر می‌شود.
۳ تا ۴ ماهگی
کودک آواهایی مانند بَب، مَم یا نَن را تکرار می‌کند که نشان‌دهنده آغاز کنترل بر دستگاه صوتی است. این مرحله زمینه‌ساز تلفظ کلمات در آینده است.
۵ تا ۶ ماهگی
در این سن نوزاد سعی می‌کند تن صدای خود را تغییر دهد؛ مثلاً جیغ می‌زند یا صداهای بلند تولید می‌کند. این تلاش، نوعی تمرین برای گفتار واقعی محسوب می‌شود.
۶ تا ۱۲ ماهگی
کودک شروع به بیان صداهای ترکیبی مانند “بابا” یا “ماما” می‌کند، هرچند ممکن است هنوز معنی‌دار نباشد. همچنین از ژست‌ها و اشاره‌ها برای برقراری ارتباط استفاده می‌کند.
۱۲ تا ۱۴ ماهگی
در این بازه، کودک معمولاً اولین کلمات واقعی را بیان می‌کند و آن‌ها را با حرکات دست یا اشاره همراه می‌سازد. این مرحله، ورود به فاز گفتار هدفمند است.
19 تا 24 ماهگی
در این دوره، کودک شروع به ترکیب دو واژه ساده می‌کند، مانند «آب بده» یا «مامان بیا». دایره واژگان او به حدود ۵۰ کلمه می‌رسد و می‌تواند دستورات ساده را بفهمد و اجرا کند.
۲۵ تا ۳۰ ماهگی
کودک حالا قادر به گفتن جمله‌های کوتاه ۳ کلمه‌ای مانند «مامان بیا اینجا» است. همچنین شروع به پرسیدن سوال‌های ساده مثل «اینا چیه؟» می‌کند، هرچند تلفظ‌ها ممکن است هنوز نادقیق باشند.
۳۱ تا ۳۶ ماهگی
در این سن، کودک جملات کامل‌تری می‌سازد و واژگان او به حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ کلمه می‌رسد. بیشتر گفتار او برای دیگران (حتی غریبه‌ها) قابل‌درک است و مکالمه شکل واضح‌تری به خود می‌گیرد.
تفاوت سن حرف زدن کودک پسر و دختر
بین کودکان پسر و دختر تفاوت‌هایی در سن شروع گفتار وجود دارد که معمولاً جزئی و طبیعی هستند. تحقیقات نشان می‌دهد دخترها به‌طور میانگین زودتر از پسرها زبان باز می‌کنند، اما این اختلاف معمولاً در محدوده طبیعی رشد قرار دارد.
این تفاوت می‌تواند ناشی از عوامل بیولوژیکی مانند ژن و هورمون، و همچنین عوامل محیطی مانند سبک تربیت و میزان تعامل زبانی با کودک باشد.
حرف زدن کودک پسر از چه سنی شروع می‌شود؟
- ۶ تا ۹ ماهگی: کودک صداهای تکراری مانند «با-با» یا «دا-دا» تولید می‌کند و با آواها بازی می‌کند. این مرحله، نخستین نشانه‌های رشد کلامی است.
- ۱۲ تا ۱۵ ماهگی: بیان اولین کلمات ساده مانند «بابا» یا «مامان» آغاز می‌شود. این بازه، محدوده طبیعی شروع حرف زدن در پسرها به‌شمار می‌رود.
- ۱۸ تا ۲۰ ماهگی: دامنه واژگان افزایش یافته و کودک می‌تواند حدود ۱۰ تا ۳۰ کلمه را بیان کند. همچنین شروع به ساخت جملات ساده مانند «بابا بیا» می‌کند.
- ۲ تا ۲.۵ سالگی: کودک توانایی ساخت جملات دو یا سه‌کلمه‌ای را دارد و می‌تواند حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ واژه را استفاده کند. درک دستورهای ساده نیز در این سن انتظار می‌رود.
میانگین سن شروع گفتار در پسرها ۱۲ تا ۱۵ ماهگی است. اگر کودک تا ۱۵ ماهگی هیچ کلمه‌ای بیان نکرده یا تا ۲ سالگی جملات دوکلمه‌ای نمی‌سازد، نیاز به ارزیابی تخصصی گفتاردرمانی وجود دارد.
خانه لکنت متشکل از متخصصین گفتار درمانی تهران می باشد که خدمات خود را به صورت حضوری و آنلاین برای درمان انواع اختلالات گفتاری و زبانی از جمله تاخیر در تکلم، لکنت زبان، مشکلات تلفظ، اختلالات زبانی مرتبط با اوتیسم و مشکلات ارتباطی پس از سکته یا آسیب‌های مغزی ارائه می‌دهد
اگر شما یا فرزندتان و یا یکی از اطرافیان تان نیاز به خدمات گفتار درمانی دارد و قصد دارید، برای دریافت مشاوره رایگان از متخصصین خانه لکنت، می توانید با شماره زیر تماس بگیرد:
سن حرف زدن کودک دختر از کی شروع می‌شود؟
- ۶ تا ۹ ماهگی: تولید آواهای ابتدایی و واکنش به صداها شروع می‌شود. دختران معمولاً در این سن تمایل بیشتری به برقراری ارتباط صوتی دارند.
- ۱۰ تا ۱۲ ماهگی: بیان اولین کلمات معنی‌دار مانند «مامان» یا «آب» اتفاق می‌افتد. این مرحله نشان‌دهنده ورود به گفتار هدفمند است.
- ۱۵ تا ۱۸ ماهگی: کودک می‌تواند بین ۳۰ تا ۵۰ کلمه را بیان کند و جملات ساده دوکلمه‌ای بسازد. دایره لغات او به‌سرعت گسترش می‌یابد.
- ۲ سالگی: کودک قادر است جملات سه‌کلمه‌ای مانند «مامان آب بده» را بیان کند و مفاهیم ساده را درک نماید.
دخترها اغلب ۲ تا ۳ ماه زودتر از پسرها شروع به صحبت می‌کنند. اگر دختری تا ۱۴ ماهگی هیچ کلمه‌ای نگفته یا تا ۲ سالگی جمله‌سازی ندارد، بهتر است با یک متخصص گفتار و زبان مشورت شود.
دلایل زودتر حرف زدن دختران نسبت به پسران
- ژن FOXP2 که با رشد گفتار و زبان مرتبط است، در دختران فعالیت بیشتری دارد.
- هورمون استروژن با تقویت نواحی گفتاری مغز، سرعت رشد زبانی را در دختران افزایش می‌دهد.
- تعامل کلامی بیشتر با دختران در برخی خانواده‌ها موجب تحریک رشد زبانی زودتر در آن‌ها می‌شود. در مقابل، پسران ممکن است بیشتر درگیر فعالیت‌های حرکتی و بازی‌های فیزیکی شوند تا گفتگو.
چه زمانی نگران دیر حرف زدن کودک باشیم؟
تفاوت بین تنوع طبیعی در رشد گفتار و یک مشکل جدی، در شدت و مدت تأخیر مشخص می‌شود. اگر کودک تنها کمی دیرتر از هم‌سالان خود شروع به صحبت کند، ممکن است در محدوده طبیعی قرار داشته باشد. اما وقتی تأخیر چند ماهه با علائم هشداردهنده همراه است، باید موضوع را جدی گرفت.
شناخت این نشانه‌ها، به والدین کمک می‌کند تا به‌موقع برای ارزیابی و درمان اقدام کنند.
نشانه‌های هشدار در تأخیر گفتار کودک:
- تا ۱۲ ماهگی هیچ صدایی از خود تولید نمی‌کند یا به صداها واکنشی نشان نمی‌دهد
- تا ۱۵ ماهگی حتی یک کلمه ساده بیان نکرده است
- در ۱۸ ماهگی دامنه واژگان او کمتر از ۱۰ کلمه است
- تا ۲ سالگی هنوز نمی‌تواند عبارات دوکلمه‌ای بسازد
- گفتار او به‌طور مداوم نامفهوم یا بسیار مبهم است
- در ۳ سالگی کمتر از ۲۰۰ کلمه استفاده می‌کند یا جملات ساده نمی‌سازد
- واکنش کمی به نام خود یا دستورات ساده نشان می‌دهد
- ارتباط چشمی ضعیف دارد یا در استفاده از ژست‌های ارتباطی (مثل بای بای کردن) ناتوان است
- دچار لکنت مداوم یا اشکال واضح در تلفظ کلمات است
- والدین یا اطرافیان به‌سختی حرفهای او را متوجه می‌شوند حتی در ۳ یا ۴ سالگی
در صورت مشاهده چند مورد از این نشانه‌ها، مشورت با متخصص گفتاردرمانی یا پزشک اطفال ضروری است.
راهکارهایی برای تقویت گفتار کودک
- بازی‌های گفتاری ساده: انجام بازی‌هایی مثل اسم اشیا، صدا درآوردن یا تکرار کلمات ساده به رشد زبان کودک کمک می‌کند.
- نقش تعامل و کتاب‌خوانی: صحبت روزمره و خواندن کتاب‌های تصویری، دایره لغات کودک را افزایش می‌دهد و ساختار زبان را به او آموزش می‌دهد.
- محیط بدون استرس: محیط آرام و حمایت‌گر باعث می‌شود کودک بدون ترس از اشتباه، راحت‌تر صحبت کند.
- زمان استفاده از گفتاردرمانگر: اگر تأخیر گفتاری بیش از ۶ ماه نسبت به سن طبیعی باشد یا نشانه‌های هشدار وجود داشته باشد، مراجعه به متخصص ضروری است.
دلایل احتمالی تأخیر در حرف زدن کودک
- ژنتیک: سابقه تأخیر گفتاری در خانواده می‌تواند احتمال بروز آن در کودک را افزایش دهد.
- مشکلات شنوایی: ناتوانی در شنیدن واضح صداها باعث می‌شود کودک نتواند کلمات را به‌درستی یاد بگیرد یا تقلید کند.
- کم‌تحرکی اجتماعی: نبود تعامل کافی با والدین یا هم‌سالان، فرصت یادگیری زبان و تمرین گفتار را محدود می‌کند.
- دلایل عصبی یا رشدی: اختلالاتی مانند اوتیسم، فلج مغزی یا ناتوانی ذهنی ممکن است بر رشد گفتار کودک اثر بگذارند.
سوالات متداول
خیر، برخی کودکان به‌صورت طبیعی دیرتر از دیگران زبان باز می‌کنند. اما اگر همراه با علائم هشدار باشد، نیاز به بررسی تخصصی دارد.
اگر هنوز هیچ کلمه یا جمله‌ای نمی‌گوید، بهتر است برای اطمینان با گفتاردرمانگر مشورت کنید تا علت بررسی شود.
تماشای زیاد تلویزیون به‌تنهایی نمی‌تواند گفتار کودک را تقویت کند و ممکن است باعث کاهش تعامل کلامی شود.
گفتاردرمانگر با ارزیابی تخصصی و طراحی تمرینات مناسب، به کودک برای افزایش واژگان، جمله‌سازی و تلفظ صحیح کمک می‌کند.
سخن پایانی
شناخت روند طبیعی حرف زدن کودک و آگاهی از تفاوت‌های فردی و جنسیتی در این مسیر، به والدین کمک می‌کند با آرامش و دقت بیشتری رفتار کنند. اگرچه سن حرف زدن کودک پسر معمولاً کمی دیرتر از سن حرف زدن کودک دختر است، اما تا زمانی که کودک در محدوده طبیعی قرار دارد، جای نگرانی نیست.
در صورت مشاهده نشانه‌های هشدار، ارزیابی تخصصی و اقدامات زودهنگام می‌تواند مسیر رشد گفتاری کودک را به‌درستی هدایت کند.
