آیا تا به حال احساس کردهاید که ذهنتان مدام در گذشته یا آینده سیر میکند و هیچوقت در “اکنون” زندگی نمیکنید؟ دنیای مدرن پر از حواسپرتیها، دغدغهها و اضطرابهایی است که ما را از لحظه حال دور میکند. اما خبر خوب اینجاست: راهی وجود دارد که میتواند ما را دوباره به خودمان و به زندگی بازگرداند؛ و آن چیزی نیست جز ذهن آگاهی.
اما دقیقاً mindfulness چیست و چطور میتوان آن را در زندگی روزمره تمرین کرد؟در این مقاله از خانه لکنت میخواهیم بررسی کنیم ذهن آگاهی چیست، چه فوایدی دارد، چگونه میتوان آن را تمرین کرد و چه نقشی در بهبود اضطراب، افسردگی و کیفیت روابط ایفا میکند.
ذهن آگاهی چیست؟
ذهن آگاهی تمرین متمرکز کردن آرام و پیوسته توجه بر لحظه حال است.این تمرین اغلب شامل تمرکز بر احساسات جسمانی است تا شما را در بدن خود و در همین جا و اکنون مستقر کند. میتوان آن را در طول مراقبههای رسمی یا در فعالیتهای روزمره مانند آشپزی، تمیز کردن یا پیادهروی انجام داد.
در مقابل، ذهنی که پر از افکار است به این معناست که شما در لحظه حال ریشه ندارید. طبیعت ذهن فکر کردن، تحلیل کردن و یافتن راهحل برای مسائل است. این وظیفه اصلی آن است. به این معنی که اگر ذهن به حال خود رها شود، دائماً به دنبال محرکهای جدید، موضوعات جدید برای فکر کردن و راههای جدید برای فرار از واقعیت خواهد بود.
تمرین ذهن آگاهی روشی برای آموزش دادن آرام ذهن است تا در لحظه حال آرام بگیرد. این مانند آن است که شما والد ذهن خود شوید، نه اینکه اجازه دهید ذهن شما را کنترل کند.ذهن صرفاً مانند یک کودک نوپای لجباز است.
با تمرین مکرر ذهن آگاهی با صبر و مهربانی نسبت به خودتان، میتوانید به ذهن بیاموزید که ساکن و آرام باشد. ذهن حتی ممکن است به طور کامل از بین برود، به این معنی که هیچ لایه فکری یا مفهومی بین شما و آنچه تجربه میکنید وجود نداشته باشد.
در عوض، شما کاملاً در لحظه حال غرق شده و با آن یکی میشوید. این تجربه همان چیزی است که به عنوان حضور واقعی شناخته میشود.
تاثیر و فواید mindfulness چیست
با افزایش محبوبیت روشهای شرقی در غرب، ذهن آگاهی با رویکردهای درمان شناختی ترکیب شده است. تحقیقات نتایج بسیار امیدوارکنندهای را در زمینههای مختلف نشان میدهند. تمرین ذهن آگاهی، درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) و کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی (MBSR) همگی در موارد زیر مفید شناخته شدهاند:
اختلالات اضطرابی
افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی، از جمله اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، ممکن است پس از مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی، کاهش قابل توجهی در علائم اضطراب و افسردگی تجربه کنند. ذهن آگاهی همچنین میتواند برای کاهش اضطراب ناشی از نگرانی در مورد آینده مفید باشد.
این تمرین میتواند به شما فرصتی برای رهایی از افکار استرسزا بدهد و به شما اجازه دهد تا استراحت ذهنی داشته باشید و دیدگاه وسیعتری پیدا کنید.
افسردگی
یک مطالعه نشان داد که افرادی که پس از یک دوره افسردگی، علائم افسردگی باقیمانده را تجربه میکردند، پس از مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی، کاهش علائم و نشخوار فکری را تجربه کردند و یک ماه بعد بهبودی بیشتری نشان دادند.
مطالعات همچنین نشان میدهند که ذهن آگاهی میتواند در متوقف کردن نشخوار فکری در مورد مسائل استرسزا مفید باشد؛ این تمرین به افراد کمک میکند تا از غرق شدن در افکار منفی جلوگیری کنند.
مشکلات ارتباطی
یک مطالعه نشان داد که افرادی که ذهن آگاهی بیشتری به عنوان یک ویژگی شخصیتی از خود نشان میدهند، تمایل بیشتری به رضایت در روابط داشته و با استرس ناشی از روابط به شکل سازندهتری برخورد میکنند.
این تحقیق همچنین نشان داد که افرادی که از ذهن آگاهی بهره میبرند، واکنش استرس کمتری در طول اختلافات دارند و وضعیت ذهن آگاهی با ارتباط بهتر در زمان درگیریها مرتبط است. هر دو مطالعه ذهن آگاهی را با بهزیستی در روابط مرتبط میدانند.
اختلالات خوردن
یک مطالعه نشان داد که مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی میتواند در هدف قرار دادن رفتارهای خوردن، از جمله خوردن احساسی و پرخوری، مؤثر باشد.
مدیریت استرس
مطالعات نشان دادهاند که ذهن آگاهی در مقابله با استرسهای روزمره و همچنین استرسهای جدیتری که افراد مبتلا به بیماریهای مزمن یا تهدیدکننده زندگی تجربه میکنند، مفید است. به عنوان مثال، تحقیقات نشان میدهد که MBSR ممکن است در بهبود سلامت روان افراد مبتلا به سرطان سینه مؤثر باشد.
مدیتیشن ذهن آگاهی: چگونه انجام دهیم
ذهن آگاهی لزوماً نیازی به مدیتیشن رسمی ندارد، اما اگر به آن علاقه دارید یا میخواهید یاد بگیرید که بدون حواسپرتی با هر احساسی که دارید بنشینید، ابزار بسیار مفیدی است.روشهای متعددی برای ادغام ذهن آگاهی با مدیتیشن نشسته و همچنین بیشمار انواع دیگر مدیتیشن وجود دارد.
مهمترین نکته این است که تکنیکی را پیدا کنید که با شما و سبک زندگیتان سازگار باشد تا بتوانید آن را به طور منظم انجام دهید. چرا که مدیتیشن زمانی بیشترین تأثیر را دارد که به یک عادت تبدیل شود.
در مورد انواع مختلف مدیتیشن، میتوانید موارد زیر را امتحان کنید:
- مدیتیشن مانترا
- مدیتیشن متا یا مهربانی
- مدیتیشن تصویرسازی هدایتشده
- مدیتیشن ویپاسانا یا بینش
- مدیتیشن معنوی
- مدیتیشن مالا یا تسبیح
- مدیتیشن چیگونگ
- مدیتیشن زازن
- مدیتیشن متعالی (TM)
- مدیتیشن تجسمی
TM (مدیتیشن متعالی) و MBSR (برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی) کلاسها و دورههای آموزشی مقدماتی ارائه میدهند اگر ترجیح میدهید از مربیان زنده و حضوری آموزش ببینید.
دورههای سکوت 10 روزه مدیتیشن ویپاسانا در سراسر جهان برگزار میشود، اما این دورههای فشرده معمولاً برای افراد مبتدی توصیه نمیشوند.
علاوه بر مکاتب و تکنیکهای مختلف، تمرینهای مدیتیشن برای نیازهای خاص نیز وجود دارند، مانند:
- مدیتیشن برای اضطراب
- مدیتیشن برای افسردگی
- مدیتیشن برای بهبود خواب
- مدیتیشن برای تسکین درد
- مدیتیشن برای کاهش وزن
- مدیتیشن برای کودکان
- مدیتیشن برای دوران بارداری
- مدیتیشن برای جلوگیری از نشخوار فکری
- مدیتیشن برای افراد کمالگرا
- مدیتیشن برای فیبرومیالژیا
همچنین تعدادی وضعیت مختلف برای مدیتیشن وجود دارد که میتوانید آنها را امتحان کنید. این میتواند در صورتی مفید باشد که محدودیتهای حرکتی، آسیبدیدگی دارید یا به سادگی متوجه میشوید که پاهایتان هنگام نشستن در یک وضعیت برای مدت طولانی به خواب میرود!
درمان مبتنی بر ذهن آگاهی
اگر به دنبال درمانی هستید که ذهن آگاهی را در خود جای داده باشد، خوشبختانه گزینههای زیادی پیش روی شماست. در حال حاضر، سبکهای درمانی متعددی وجود دارند که ذهن آگاهی را در رویکرد خود ادغام میکنند، از جمله:
- درمان جامع (Holistic therapy)
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
- درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT)
- تجربه بدنی (Somatic Experiencing - SE)
- اکوتراپی (Ecotherapy)
درمان جامع نگر
درمان جامع رویکردی است که در تدوین برنامه درمانی، کل فرد را در نظر میگیرد، از جمله تاریخچه شخصی، باورها، فرهنگ و موارد دیگر.
این نوع درمان اغلب شامل دریافت درمانهای مکمل از یک درمانگر است، مانند ریکی، تمرینهای تنفسی یا هیپنوتیزم. درمانگر شما ممکن است یک درمانگر مجاز ازدواج و خانواده یا یک روانشناس باشد.
درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری شامل تشخیص و بازآموزی الگوهای فکری و رفتاری غیرمفید است. این رویکرد بر این ایده استوار است که افکار، احساسات و اعمال شما به یکدیگر مرتبط هستند.
این درمان عناصری از ذهن آگاهی را در خود دارد، به این معنا که بر گذشته تمرکز نمیکند. بلکه بر تشخیص اینکه چگونه افکار و احساسات شما میتوانند منجر به ناراحتی شوند و چگونه میتوانید تفکر و رفتار خود را در پرتو این آگاهی تغییر دهید، تمرکز دارد.
این درمان به پرورش خودآگاهی و تفکر تأملی کمک میکند که هر دو از عناصر مهم ذهن آگاهی هستند.
درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی
همچنین شاخهای از CBT وجود دارد که به عنوان درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) شناخته میشود. این روش، ایدههای درمان شناختی را با تمرینهای مدیتیشن ترکیب میکند تا به افراد کمک کند با حالتهای ذهنی که منجر به حالات منفی مانند افسردگی یا اختلالات خلقی میشوند، آشنا شوند.
بر اساس یک کارآزمایی بالینی تصادفی در سال 2008، مشخص شد که MBCT میزان عود افسردگی را در افراد مبتلا به افسردگی مکرر کاهش میدهد.
درمان رفتاری دیالکتیکی
درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT) مشابه CBT است، اما تأکید بیشتری بر مقابله با احساسات دشوار و مدیریت روابط دارد. این روش در ابتدا برای کمک به درمان اختلال شخصیت مرزی و افکار خودکشی ایجاد شد.
DBT شامل پرورش تحمل پریشانی و همچنین پذیرش آگاهانه افکار و رفتارهای شما است. سپس از تنظیم هیجانی و مهارتهای بین فردی برای کمک به تغییر افکار و رفتارهای شما استفاده میشود.
تجربه بدنی
واژه “سوماتیک” به معنای “مربوط به بدن” است. تجربه بدنی (SE) از ارتباط بین ذهن و بدن برای کمک به درمان علائم جسمی و روانی استفاده میکند.
این روش که توسط پیتر لوین ابداع شده است، بر این ایده استوار است که استرس و تروما میتوانند منجر به اختلال عملکرد در سیستم عصبی شما شوند. این درمان شامل توجه به احساسات بدنی برای پرداختن به تروماهایی است که در بدن باقی میمانند.
اکوتراپی
اکوتراپی رویکردی است که بر اساس ارتباط عمیق بین انسان و محیط زیست بنا شده است.
این روش شامل تمرین تأیید ارتباط متقابل شما با سیاره زمین و خود زندگی است، خواه از طریق پیادهروی در طبیعت، پاکسازی سواحل یا باغبانی. اکوتراپی همچنین بر استفاده از حواس شما برای تجربه محیط طبیعی تمرکز دارد، که میتواند به شما کمک کند در لحظه حال حضور پیدا کنید.
نکات مهم درمورد ذهن آگاهی
یادگیری ادغام ذهن آگاهی در زندگی روزمره همیشه آسان نیست. ممکن است مدتی زمان و تمرین لازم باشد تا یاد بگیرید چگونه سرعت خود را کم کنید و در لحظه حال زندگی کنید. در اینجا چند نکته وجود دارد که میتواند به شما کمک کند:
- از یک اپلیکیشن استفاده کنید. اگر در تمرین ذهن آگاهی تازهکار هستید، استفاده از یک اپلیکیشن که اطلاعات، منابع و تمرینهای هدایتشده ارائه میدهد، میتواند برای شروع بسیار مفید باشد.
- تمرین کنید که در هر لحظه فقط روی یک کار تمرکز کنید. انجام چند کار به طور همزمان میتواند باعث احساس حواسپرتی شود، بنابراین سعی کنید فقط با تمام توجه و تمرکز خود روی یک کار واحد تمرکز کنید.
- به پیادهروی بروید. گذراندن وقت در فضای باز و انجام یک پیادهروی آرام، روشی عالی برای حضور در لحظه و مشاهده مناظر، صداها و احساسات دنیای اطراف است.
- با خودتان مهربان باشید. اگر متوجه شدید که ذهنتان منحرف شده است، با خودتان سختگیر یا قضاوتگر نباشید. ذهن آگاهی همچنین به معنای پذیرش خود و رفتار با شفقت با خود است. همان مهربانی و درکی را که نسبت به یک دوست نزدیک دارید، به خودتان نیز نشان دهید.
تمرین آرامسازی پیشرونده عضلانی
هر کسی میتواند تمرین آرامسازی پیشرونده عضلانی (PMR) را امتحان کند، حتی اگر در حال تجربه اضطراب یا حمله پانیک نیستید.
با دراز کشیدن یا نشستن شروع کنید. سعی کنید تمام بدنتان را رها کنید. پنج نفس عمیق و آرام بکشید.
- انگشتان پای خود را به سمت بالا خم کنید. چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید.
- انگشتان پای خود را به سمت پایین خم کنید. چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید.
- عضلات ساق پای خود را منقبض کنید. چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید.
- زانوهای خود را به سمت یکدیگر بچرخانید. چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید.
- عضلات ران خود را منقبض کنید. چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید.
- دستهای خود را محکم مشت کنید. چند ثانیه مکث کنید، سپس رها کنید.
- عضلات بازوی خود را منقبض کنید. چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید.
- عضلات باسن خود را منقبض کنید. چند ثانیه مکث کنید، سپس رها کنید.
- عضلات شکم خود را منقبض کنید. چند ثانیه مکث کنید، سپس رها کنید.
- نفس بکشید و قفسه سینه خود را سفت کنید. چند ثانیه نگه دارید، سپس بازدم کنید و رها کنید.
- شانههای خود را تا گوشهایتان بالا ببرید. چند ثانیه مکث کنید، سپس رها کنید.
- لبهای خود را غنچه کنید. چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید.
- تا جایی که میتوانید فک خود را باز کنید. چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید.
- چشمان خود را ببندید و صورت خود را جمع کنید. چند ثانیه مکث کنید، سپس رها کنید.
- ابروهای خود را بالا ببرید. چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید.
ذهن آگاهی برای اضطراب
همانطور که پیشتر اشاره شد، تحقیقات فراوانی نشان میدهد که ذهن آگاهی میتواند فواید زیادی برای کاهش اضطراب داشته باشد.
علاوه بر تمرین تکنیکهای رسمی ذهن آگاهی و مدیتیشن، میتوانید تعدادی از فعالیتهای ذهن آگاهی را امتحان کنید که به شما کمک میکنند در لحظه حال حضور داشته باشید و علائم اضطراب را تسکین دهید.
این فعالیتها شامل موارد زیر است:
- نوشتن در دفترچه خاطرات
- طراحیهای خطخطی و بیهدف
- متمرکز کردن توجه بر تنفس یا احساسات بدنی
- ایجاد مکثهای کوتاه در طول روز
- استراحت کردن از رسانههای اجتماعی
- پیادهروی در طبیعت
همچنین راهکارهایی وجود دارد که میتوانید هنگام افزایش سطح اضطراب یا تجربه حمله پانیک از آنها استفاده کنید. یکی از این راهکارها، تمرین آرامسازی پیشرونده عضلانی (PMR) است.
سخن پایانی
در جهانی که سرعتش هر روز بیشتر میشود، تمرین ذهن آگاهی فرصتی است برای مکث، نفس کشیدن و بازگشت به خود. اگر تا امروز نمیدانستید mindfulness چیست یا تصور میکردید که ذهن آگاهی فقط یک مدیتیشن گذراست، حالا دید بهتری دارید:
ذهن آگاهی یک مهارت زندگی است. مهارتی که با تکرار و تمرین، ذهن را از آشفتگی نجات میدهد و راه را برای تجربهای عمیقتر از لحظه حال هموار میسازد.فراموش نکنید، ذهن آگاهی چیست فقط یک سوال علمی یا روانشناختی نیست؛
بلکه دعوتی است به بودن، به دیدن، و به زیستن آگاهانه. چه آن را در قالب مدیتیشن تمرین کنید و چه در دل فعالیتهای ساده روزمره، حضور آگاهانه میتواند آرامشی بینظیر را به زندگیتان هدیه کند.